Machinerichtlijn en Lockout-Tagout: Hoe vullen ze elkaar aan?

• Geplaatst op 16 September 2025
• Door Marit Krol
• Geplaatst in lockout tagout, machinerichtlijn
• 0

Iedereen in Europa die met machines werkt, moet voldoen aan de Machinerichtlijn (2006/42/EG). Deze wet schrijft voor dat machines in een veilige staat moeten zijn ontworpen en geleverd voordat ze op de markt mogen worden gebracht of in gebruik genomen. De fabrikant is verantwoordelijk voor het inbouwen van veiligheid in het ontwerp, maar zodra de machine in werking is, draagt de werkgever de verantwoordelijkheid om de veiligheid tijdens dagelijks gebruik en onderhoud te waarborgen. Hier komt Lockout-Tagout (LOTO) in beeld.

De Machinerichtlijn heeft tot doel risico’s zoveel mogelijk al in de ontwerpfase te elimineren. Zoals vaste afschermingen die toegang tot gevaarlijke bewegende delen voorkomen, noodstopknoppen en vergrendelingssystemen die het veiliger maken om toegang tot machines te krijgen. Het idee is om gevaren te reduceren voordat de machine überhaupt wordt ingeschakeld. Toch kan ontwerpveiligheid niet alle risico’s uitsluiten. Tijdens onderhoud, reiniging of reparatie bevatten machines nog steeds energiebronnen zoals elektriciteit, hydrauliek, perslucht, warmte of opgeslagen beweging. Deze moeten volledig worden geïsoleerd om werknemers te beschermen. LOTO biedt hiervoor een duidelijke en praktische methode, met hulpmiddelen en procedures die energie-isolatie zichtbaar en controleerbaar maken.

LOTO bereikt dit door energie-isolatievoorzieningen in de “uit”-stand te vergrendelen, zoals hoofdschakelaars, zekeringen of ventielen. Met een veiligheidshangslot en veiligheidstag wordt geborgd dat niemand de machine opnieuw kan inschakelen zolang degene die het werk uitvoert het slot niet heeft verwijderd. Dit voorkomt onbedoeld opstarten, het vrijkomen van opgeslagen energie of het risico dat iemand in een gevaarlijke zone wordt opgesloten. Doordat iedere werknemer zijn of haar eigen persoonlijke slot gebruikt, behoudt men volledige controle over de eigen veiligheid. Herinschakeling is pas mogelijk zodra alle sloten zijn verwijderd. Op deze manier voorkomt LOTO rechtstreeks de meest voorkomende oorzaken van ernstige ongevallen bij onderhoud: onverwacht opstarten, beweging van machineonderdelen en vrijkomen van gevaarlijke energie.

Een veelvoorkomend misverstand is dat een CE-gemarkeerde machine automatisch veilig is tijdens onderhoud. In werkelijkheid bevestigt de CE-markering alleen dat de machine bij fabricage voldeed aan de eisen van de richtlijn. Zij verwijdert echter geen gevaren zoals restdruk of plotselinge beweging. Veel ernstige ongevallen doen zich juist voor tijdens servicewerkzaamheden door deze risico’s. Daarom is LOTO essentieel als dagelijkse bescherming die de ingebouwde basisveiligheid van de machine aanvult.

Voor HSE-managers betekent dit dat zowel ontwerpveiligheid als operationele veiligheid deel moeten uitmaken van het bedrijfsveiligheidsplan. Risicoanalyses moeten ook onderhoudswerkzaamheden omvatten, en duidelijke LOTO-procedures, trainingen en controles zijn noodzakelijk om aan te tonen dat energie-isolatie onder controle is. Voor inkopers geldt dat de CE-markering op zichzelf onvoldoende is bij de aanschaf van machines. Zij moeten ook nagaan of machines effectief kunnen worden vergrendeld. Dit betekent dat er hoofdschakelaars, afsluitpunten en ventielen aanwezig moeten zijn die met LOTO-voorzieningen afsluitbaar zijn. Indien deze ontbreken, kunnen later kostbare aanpassingen nodig zijn.

De Machinerichtlijn en Lockout-Tagout zijn geen afzonderlijke systemen, maar twee onderdelen van één veiligheidsstructuur. Ontwerpveiligheid reduceert risico’s bij de bron, terwijl operationele veiligheid via LOTO risico’s tijdens de levenscyclus van de machine beheerst. Samen bieden zij een robuuste en praktische manier om zowel naleving als werknemersveiligheid te waarborgen.